Od zachwytów po surową krytykę – tak świdniczanie przyjmują zmiany, jakie zaszły w reprezentacyjnym miejskim parku. Wszyscy są jednak zgodni – po zmroku jest tu jasno jak w dzień. Park rozświetla 251 latarń i 97 punktów świetlnych, które nie gasną aż do świtu.
Przez wiele lat Park Centralny po zachodzie słońca spowijały ciemności i naturalnym oczekiwaniem mieszkańców była zmiana tego stanu rzeczy. Sposób oświetlenia został przygotowany w oparciu o projekt, wykonany przez firmę Archiprojekt Włodzimierz Banaś (ta sama firma za ponad 100 tysięcy złotych przygotowała projekt modernizacji basenu letniego w Świdnicy, który ostatecznie trafił do kosza). Instalację elektryczną w parku wykonała firma Telfa.
Mimo że modernizacja Parku Centralnego, która do tej pory kosztowała prawie 19 milionów złotych, jeszcze nie została ukończona, od tygodni wieczorami i nocą jest jasno. Dla części odwiedzających to powód do radości i zachwytów, część zastanawia się, dlaczego jest jasno jak w lunaparku, zdecydowanie jaśniej niż na większości świdnickich ulic? Jaki wpływ ostre i zimne światło będzie miało na zwierzęta i rośliny? Co z wiewiórkami, ptakami, jeżami? O odpowiedź i komentarz Swidnica24.pl poprosiła Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu. Po wizycie na miejscu ocenę przygotowały dr. inż. arch. Magdalena Zienowicz i dr. inż. arch. kraj. Ewa Podhajska.
Park Centralny po zmroku – świetlna kakofonia czy przestrzeń bliżej nas? Ocena systemu oświetlenia Parku Centralnego w Świdnicy
Park to miejsce, które powinno zachęcać do przebywania. Użytkowanie parku nie ogranicza się jedynie do pory dziennej. Odpowiednio przeprowadzona iluminacja pozwala nie tylko wydłużyć czas użytkowania miejsca o godziny po zmroku, ale również ma szansę kształtować „drugi, nocny wizerunek” miejsca, kreować jego nastrój i atmosferę.
Konieczne jest pytanie nie o słuszność i potrzebę rewitalizacji, bo ona jest oczywista, ale o kierunek koncepcji iluminacji i poprawność jej realizacji.
Koncepcja iluminacji w przypadku parku powinna wynikać z kilku wytycznych. Pierwszą z nich jest specyfika miejskiej przestrzeni publicznej, jaką jest centralny park miejski. Park miejski jest rodzajem miejskiej przestrzeni, przeznaczonej dla mieszkańców miasta w celach odpoczynku, spacerów, rekreacji. Służy spotkaniom i miejskim integracjom. W przypadku parku centralnego możemy również mówić o funkcjach reprezentacyjnych. Taki park bywa miejską wizytówka. Zabieramy tam naszych gości, uwieczniamy na zdjęciach. Takie miejsce może budować specyfikę miasta i kształtować jego tożsamość. Specyfika parku polega jednak na tym, że miejsce to oferuje spotkania nie tylko pomiędzy mieszkańcami, ale również z przyrodą. I chociaż jest to niewątpliwie „przyroda „miejska”, uładzona, ale jednak przyroda. To ona jest głównym komponentem parku. Kreując park, winniśmy przestrzegać zasad umożliwiających harmonijną koegzystencję czynnika ludzkiego i natury ożywionej i nieożywionej.
Drugim kryterium jest kryterium tożsamości miejsca. Każde miasto ma swoje wizualne „ikony”, które określają jego charakter, identyfikują miejsce. Wprowadzają też hierarchię miejsc, co w przypadku iluminacji przekłada się na jej intensywność. Nie jest sytuacją pozytywną, kiedy nocny obraz miasta staje się sytuacją przypadkową, kiedy kontekst jest ignorowany, sylweta miasta przestaje być czytelna a jej integralność – naruszona. Miejsce, w tym przypadku miasto, przestaje być rozpoznawalne. Iluminacja właściwie przeprowadzona może być narzędziem porządkującym. Konieczne jest jednak rozpoznanie hierarchii miejsc, które składają się na nocny obraz miasta. Poszczególne komponenty winny budować wspólny obraz, miejsc wzajemnie się uzupełniających i współpracujących ze sobą.
Trzecim kryterium jest kryterium ekonomiczne czyli dąży się do uzyskania jak najlepszych efektów przy jak najniższych kosztach i działaniach eliminujących negatywny wpływ na środowisko.
Dokonując analizy nowego oświetlenia Parku Centralnego w Świdnicy należy wypunktować kilka nieprawidłowości oraz zastanowić się nad ich dalszymi konsekwencjami. Do podstawowych wad oświetlenia, które mogą przynieść niepożądane skutki dla człowieka oraz istniejącego środowiska należy:
- prześwietlenie parku,
- niewłaściwy dobór opraw oświetleniowych,
- niewłaściwy dobór temperatury barwowej źródeł światła.
Prześwietlenie parku zostało zrealizowane poprzez użycie zbyt dużej liczby opraw oświetleniowych oraz poprzez zastosowanie zbyt silnego natężenia światła w stosunku do istniejącej jasności otoczenia. Natężenie oświetlenia zawsze należy dopasować do istniejącej jasności trenów przyległych, tak aby oświetlony obszar nie był zbyt ciemny lub zbyt jaskrawy. W przypadku przedmiotowego parku i jego lokalizacji należało zastosować niską luminację (luminacja odzwierciedla ilość światła, która jest widziana przez obserwatora), tak aby jego oświetlenie wkomponowało się w luminację przyległych ulic i kameralny charakter zabudowy obszarów przyległych.
Do oświetlenia parku zostały dobrane niewłaściwe oprawy oświetleniowe. Prawie wszystkie oprawy, które zastosowano powodują olśnienie. Oprawy na słupkach w kształcie stożka, które występują najliczniej w parku powodują olśnienie boczne. Nie zastosowano osłon bocznych lub innych akcesoriów optycznych, które kierowałyby strumień świetlny wyłącznie w dół, w celu oświetlenia ciągów pieszych. Strumień światła rozprasza się na boki, co powoduje duży dyskomfort dla wzroku.
Oprawy gruntowe, które służą oświetleniu konarów drzew oraz reflektory oświetlające most nie mają żadnej formy zabezpieczenia przed olśnieniem w stosunku do spacerowiczów. Nie uwzględniono kierunków poruszania się i nie zadbano o odpowiednie osłonięcie wiązki świetlnej przed wzrokiem obserwatorów.
Kolejną grupą źle dobranych opraw jest oświetlenie schodów terenowych. Są one oświetlone nierówno, mamy obszary naprzemiennie oświetlone i ciemne. Bariera architektoniczna, jaką są schody terenowe w obszarach publicznych, wymaga bezpiecznego oświetlenia. Powinno się ono charakteryzować przede wszystkim równomiernością. Niestety, tej równomierności nie zastosowano.
Temperatura barwowa źródeł światła zastosowana w parku ma wysoką wartość emisji światła niebieskiego. Zastosowano źródła o temperaturze barwowej neutralnej oraz chłodnej. Jest to światło charakterystyczne dla pory dziennej, co jest informacją dla wszystkich istot żywych, że trwa dzień. Nie możemy zapominać, że światło nadaje naszemu życiu i przyrodzie biologiczny rytm. Od świtu do zmierzchu reguluje podstawowe procesy fizyczne, chemiczne i biologiczne zachodzące w żywych organizmach, na ziemi i w atmosferze. Park jako miejsce wypoczynku i relaksu dla człowieka oraz miejsce życia fauny i flory wymaga zastosowania temperatury barwowej w przedziale 2600K do 3500K, co odpowiada porze dziennej popołudniowej. Źródła światła o dużej emisji światła niebieskiego w porze wieczornej i nocnej naruszają naturalny cykl życia ekosystemu z człowiekiem i zwierzętami na czele.
Należy stwierdzić, że dobre intencje, ale jednocześnie nieprzemyślane rozwiązania oświetleniowe w ramach przeprowadzonej rewitalizacji doprowadziły do zanieczyszczenia światłem, które jest definiowane jako nadmierne i nieodpowiednie użycie światła sztucznego. Jest to też zjawisko niepożądane i niebezpieczne dla środowiska. Już od początku lat 90-tych XX w Europie wprowadza się szereg aktów legislacyjnych, dyrektyw, instrukcji i zaleceń dotyczących redukcji zanieczyszczenia światłem na rzecz ekologii nocy, w tym ograniczenia zewnętrznego oświetlenia i jego niewłaściwej emisji. Aktualnie zanieczyszczenie światłem jest synonimem marnowania energii i rozrzutności pieniędzy.
Obecnie każdy wdrażany projekt iluminacji i oświetlenia powinien spełniać określone kryteria ekonomiczne, energetyczne i ekologiczne, takie jak: oszczędność zużycia energii, ograniczenie zanieczyszczenia światłem, szacunek dla świata roślin, zwierząt i firmamentu ciemnego nieba. Dąży się do tego, aby aspekty środowiska były ujęte we wszystkich realizacjach iluminacji i oświetlenia jako wyznacznik jakości tworzenia nocnego krajobrazu.
Dąży się do uzyskania jak najlepszych efektów przy jak najniższych kosztach i działaniach eliminujących negatywny wpływ na środowisko. Każdy wdrażany projekt oświetlenia i iluminacji powinien zakładać takie rozwiązania, które nie niszczą elementu cienia i wykazują szacunek do ciemności.
To od władz miasta i od osób, którym powierzą dzieło realizacji tak odpowiedzialnego projektu zależy, czy iluminacja i oświetlenie będzie wynikiem zrozumienia krajobrazu i przyczyni się do wniesienia „nowej wartości”, czy też przyśpieszy eksploatację i degradację środowiska. Czy oświetlenie będzie traktowane jako „podbój” krajobrazu przez człowieka, czy też będzie wyrazem szacunku wobec przyrody i dziedzictwa kulturowego.
To nie oznacza, że ochrona nocnego nieba i przyrody wymaga zupełnej redukcji oświetlenia. To oznacza odpowiednie balansowanie pomiędzy światłem a ciemnością, szukanie rozwiązań zgodnych z miejscem i jego przeznaczeniem. A przede wszystkim oznacza umiar, nawiązanie do szlachetnej prostoty i powściągliwości w kształtowaniu przestrzeni światłem, tak aby było jeszcze miejsce na celebracje nocy, jej poetyki i tajemniczości.
dr. inż. arch. Magdalena Zienowicz
Architekt, absolwentka Politechniki Wrocławskiej, adiunkt w Instytucie Architektury Krajobrazu Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu. Główny obszar specjalizacji to iluminacja i światło w architekturze krajobrazu. Od 2009 roku członek międzynarodowej organizacji LUCI (Lighting Urban Community International).
dr. inż. arch. kraj. Ewa Podhajska
Absolwentka Akademii Sztuk Pięknych i architektury krajobrazu Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, adiunkt w Instytucie Architektury Krajobrazu UPWr. Specjalizuje się w kompozycji i kształtowaniu krajobrazu miejskiego.
Intensywne oświetlenie zastosowano również w odnowionym Parku Sikorskiego. Przygotowywana jest modernizacja kolejnego parku w Świdnicy – Parku Młodzieżowego.
Zebrała Agnieszka Szymkiewicz
Zdjęcia w tekście: dr Magdalena Zienowicz
Galeria zdjęć Artur Ciachowski
