Przyroda ujawnia swoje piękno w najmniej oczekiwanym momencie i miejscu. Zaskakuje swą niezwykłością zarówno fauna i flora. Tak jak wyróżniające bogactwem wzorów, barw i kształtów motyle. Te skrzydlate stworzenia fascynują swoją całkowitą przemianą z poczwarki w zachwycające imago oraz kruchością życia.
Zapraszamy do kolejnego odcinka z cyklu „Cuda natury”, w którym prezentujemy na nowo odkrywany przez Nadleśnictwo Świdnica świat roślin i zwierząt. Piękno przyrody otacza nas i by je zobaczyć wystarczy po prostu uważniej jej się przyjrzeć, na przykład spacerując po pobliskich lasach i łąkach.
Pole do fascynujących obserwacji dostarczą nam z pewnością znane i lubiane motyle, które wyróżniają się bogactwem wzorów, barw i kształtów. Motyle postrzegane są jako klejnoty wśród owadów, prawdziwe dzieła sztuki matki natury. Ponadto te efektowne stworzenia stanowią jedną z najliczniejszych i najbardziej różnorodnych grup zwierząt. Na świecie istnieje ponad 150 tysięcy gatunków motyli, a w samej Polsce mamy ich około 3200.
Łuskoskrzydłe (Lepidoptera) umownie dzielimy ze względu na wygląd i porę lotu na – motyle dzienne i nocne (ćmy) lub z uwagi na wielkość na – większe i mniejsze. Oba te podziały są sztuczne i nie odnoszą się do wszystkich ich odmian. Motyle nocne stanowią około 88% gatunków tych owadów. Na różnorodność gatunkową motyli rzutuje zróżnicowana roślinność i warunki siedliskowe. Motyle tworzą siedliska w praktycznie każdym typie zbiorowiska roślinnego. Możemy więc zaobserwować je zarówno na leśnej polanie, terenach bagiennych czy słonecznej łące. W zależności od rodzaju siedliska przynajmniej jeden gatunek motyla będzie dla niego wyróżniający.
Motyle wykazują też bardzo duże zróżnicowanie także osobnicze. Nie spotkamy dwóch takich samych motyli jednego gatunku. Zmiany są subtelne, częściowo dziedziczne, a pozostałe związane z warunkami zewnętrznymi, w jakich przebywają. Kolejne pokolenia różnicujących się osobników mogą doprowadzić do powstania nowych gatunków.
Nie tylko ta różnorodność gatunkowa i jednostkowa sprawia, że motyle są fascynującymi stworzeniami. Prawdziwym cudem natury jest sam ich rozwój, który opiera się na zupełnym przeobrażeniu. Najpierw na skutek zapłodnienia powstaje jajo. U rożnych gatunków jaja mają różne kształty i barwy, a niektóre z nich udekorowane są kropkami czy kreskami.
Z jaja wykluwa się gąsienica tzw. larwa motyli. Ma ona miękkie ciało i wyraźnie wyodrębnioną głowę z aparatem gębowym służącym do gryzienia. To właśnie konsumpcja jest najważniejszym jej zadaniem. Larwa, bowiem stanowi jedyne stadium, w którym motyl rośnie. Większość gąsienic jest roślinożerna i odżywia się miękkimi częściami roślin, w tym łodygami i liśćmi. Występują również gatunki żywiące się głównie drewnem, jak „Trociniarka czerwica” czy woskiem plastrów miodu jak „Żłobik gniazdoszek”. Żarłoczne larwy mogą powodować wielkie szkody w lasach, polach uprawnych i sadach owocowych, dlatego by uchronić drzewa i plony ich skupiska nierzadko są zwalczane.
Gdy gąsienica przestaje przyjmować pokarm, opróżnia przewód pokarmowy, zrzuca z siebie oskórek i zmienia się w nieruchomą formę – poczwarkę. Z pozoru w martwym organizmie formuje się dorosły motyl. Sam proces jest niezwykły. Ciało larwy rozpada się, a z niepozornych zgrupowań komórek, obecnych już u gąsienicy i dotychczas niepodlegających istotnym zmianom, rozwijają się narządy motyla – skrzydła, aparat gębowy i narządy rozrodcze. Dokonuje się całkowite przeobrażenie.
Z poczwarki wychodzi już dorosły motyl zwany imago. Owad ma jeszcze krótkie i zwinięte skrzydła. Pełną swą krasę ujawni, gdy zacznie rozpościerać skrzydła, a jego ciało całkowicie wyschnie. Wówczas miękki i plastyczny szkielet stanie się wytrzymały, ale równocześnie lekki i elastyczny. Tak rozpocznie się jego niezwykle, choć krótkie życie.
Imago zachwyca skrzydłami, pokrytymi w większości gatunków milionem drobnych łusek, które nadają im często niepowtarzalnej barwy. Ich wielkość i kształt dostosowana jest do potrzeb danego gatunku. Motyle odbywające dalekie loty mają skrzydła długie, wąskie i ostro zakończone. Natomiast skrzydła szerokie i wyraźnie zaokrąglone posiadają motyle, które dokonują szybkich zwrotów i uników. Mała masa w stosunku do wielkości skrzydeł pozwala na zmniejszenie częstotliwości uderzeń skrzydłami podczas lotu. Motyle dzienne, jak paź królowej, wykonują 300 uderzeń na minutę. Ćmy w związku z masywniejszą budową muszą wykonać ich znacznie więcej. Przykładem jest fruczak gołąbek wykonujący 5000 uderzeń na minutę.
To właśnie dzięki skrzydłom owady te mogą osiągnąć zawrotną prędkość – nawet do 55 km/h. Wśród najszybszych motyli świata znajdziemy m.in. występującą także w Polsce Rusałkę Żałobnik. Najdłuższe loty natomiast podejmuje monarcha (Danaus plexippus), który w ciągu jednego dnia może przelecieć nawet 130 km. Jedne z największych motylich skrzydeł, mierzących blisko 30 cm, posiada natomiast Motyl Królowej Aleksandry występujący we wschodniej części Papui Nowej Gwinei.
Efektowne i wielobarwne skrzydła posiada wiele gatunków motyli dziennych, choć nie tylko. W Polsce odnotowano 164 gatunki motyli dziennych. Do najpiękniejszych zaliczany jest majestatyczny Paź Królowej z żółto ubarwionymi skrzydłami z czarnymi i niebieskimi wzorami, doskonale latający i migrujący na setki kilometrów Rusałka Admirał czy jeden z najbardziej znanych i pospolitych polskich motyli z charakterystycznym pawim okiem na skrzydłach – Rusałka Pawik.
Motyle są nie tylko pięknymi stworzeniami, ale też pożytecznymi. Przy spijaniu nektaru, zapylają bowiem kwiaty. W tym celu posiadają aparat gębowy typu ssącego, który występuje u nich w formie długiej, zwijanej ssawki. Pewne gatunki roślin, jak na przykład wiciokrzew czy kielisznik, posiadają kwiaty przystosowane specjalnie do zapylenia właśnie przez motyle. Ale nie wszystkie łuskoskrzydłe spijają nektar. Na przykład gatunki z rodziny Micropterygidae, dysponują gryzącym aparatem gębowym, za pomocą którego żywią się pyłkiem. Istnieją także takie gatunki motyli jak chociażby występujące w Polsce sówkowate (Noctuidae), uzupełniające swoją dietę innymi gąsienicami. Wśród motylego pożywienia znajdą się także chociażby sok z owoców, błoto czy kałuża, z których pozyskują potrzebne minerały.
Byt motyla opiera się na „miłości”. Jego najważniejszym życiowym celem jest podtrzymanie gatunku. W przywabieniu partnerki samcom pomagają imponujące barwy i kształty, skomplikowane sposoby zalotów, tańce i loty godowe oraz wabiące substancje zapachowe – feromony. Życie motyli trwa od kilku godzin do kilku miesięcy, więc nie mają czasu do stracenia.
Fascynacja motylami trwa od wieków. Te skrzydlate owady nadal są inspiracją dla artystów i wynalazców, ale też wciąż stanowią interesujący obiekt badawczy i wyzwanie dla naukowców.
/oprac. AN/
/materiały: Nadleśnictwo Świdnica/
