Czulent, kugel, hamantasze, charoset. Większości świdniczan te nazwy kompletnie z niczym się nie kojarzą, a na pewno często były używane kilkadziesiąt lat temu. Mowa o potrawach, które świdniccy żydzi szykowała na swoje stoły. Zapomnianą historię i smaki przez wiele godzin przypominali Aleksandra Wilczura i Jan Kirschenbaum z wrocławskiego Stowarzyszenia Cukunft.
Historia Żydów w Świdnicy to lata świetności, życia z pełnią praw obywatelskich po prześladowania i wypędzenia. Pierwsze wzmianki pojawiają się w 1250 roku. W 1285 świdniccy Żydzi otrzymali pierwszy przywilej, od którego rozpoczęło się tworzenie jednej z największych społeczności w regionie. Powstawały osiedla, obejmujące dawną ulicę Pańską i obecną Budowlaną. Od połowy XIV wieku istniał cmentarz, na którym chowano zmarłych także z okolicznych gmin. – Świdnicka gmina posiadała szczególny status – miała dużą autonomię administracyjno-organizacyjną i religijną. W mieście funkcjonowała jesziwa, w której w XIV i XV w. nauczali wybitni żydowscy uczeni oraz rabini i (m.in. rabin Ozer czy rabin Dawid ze Świdnicy). Przewodniczący jesziwy określany był mianem Judenbischof (niem. biskup żydowski) i stał na czele sądu rabinackiego, któremu podlegali Żydzi z całego Księstwa Świdnickiego – czytamy na stronie sztetl.org.pl. Dobra passa zakończyła się wraz z pomówieniami franciszkańskiego mnicha, który oskarżył świdnickich Żydów o profanację hostii. Na stosie spalono 17 Żydów, a obraz upamiętniający to dramatyczne wydarzenie do dziś znajduje się w świdnickiej katedrze. Pozostałych Żydów z miasta wypędzono, a przez ponad 300 lat w Świdnicy nie miał prawa osiedlić się ani jeden wyznawca religii Mojżeszowej. Całkowity zakaz został zniesiony dopiero w 1812 roku. – W 1853 r. utworzono oficjalnie samodzielną gminę żydowską. Jednak synagoga powstała dopiero w roku 1877. Druga połowa XIX w. to okres rozkwitu świdnickiej gminy żydowskiej. W 1880 r. gmina liczyła 339 członków. Wspólnota żydowska utrzymywała rabina, kantora, nauczyciela oraz rzezaka – opisuje sztetl.org.pl.
Zaraz po pierwszej wojnie światowej sytuacja zaczęła się pogarszać, a liczba ludności żydowskiej topniała. – W czasie Nocy Kryształowej z 9 na 10 listopada 1938 r. w Świdnicy doszło do antysemickich wystąpień. Zniszczono wówczas kilka sklepów żydowskich – sklep Pinkusa Laufra, sklepy z galanterią Gallewskiego (Ericha Kohna) i znajdujący się przy Rynku sklep Emila Laqueura. 10.11.1938 r. kilkoro świdnickich Żydów zostało aresztowanych (m.in. dr Martin Adamkiewicz – odznaczony za udział w I wojnie światowej Krzyżem Żelaznym pierwszej klasy). Stanowiło to jedynie początek represji stosowanych w stosunku do ludności żydowskiej – opisuje wspomniane wyżej źródło.
Po I wojnie światowej Świdnica stała się jedną z miejscowości tzw. osiedla żydowskiego. Do 1946 roku w mieście było 2400 Żydów. W 1949 roku zaczęto ograniczać rozwój organizacji żydowskich. Kolejne fale emigracji, z największą w 1968, spowodowały zanikanie tej społeczności. W 1970 roku Żydów w Świdnicy było 139.
– W tej chwili jest tu kilka osób narodowości żydowskiej, ale nie ma tu gminy – mówią Aleksandra Wilczura i Jan Kirschenbaum ze stowarzyszenia Cukunft, którzy przyjechali z wykładami i warsztatami do Świdnicy. – Myślimy, że niewiele osób wie, jak bogata była tu historia Żydów. Chcemy o tym opowiedzieć, ale także przybliżyć zwyczaje, obrzędy religijne i kuchnię.
Dzisiaj w Centrum Wspierania Organizacji Pozarządowych goście z Wrocławia mówili m.in. o świętach żydowskich i żydowskiej kuchni. Po południu przeprowadzili kilkugodzinne warsztaty. Na środę, 5 października planowali wykład o obyczajach pogrzebowych i wspólne porządkowanie cmentarza żydowskiego przy ulicy Esperantystów. – Ze względu na zapowiadane pogorszenie pogody porządki przenosimy na inny termin, a wszystkich zainteresowanych żydowskimi obrzędami pogrzebowymi zapraszamy o 11.00 na wykład do Centrum Organizacji Pozarządowych – zachęca Aleksandra Wilczura. – Zamierzamy rozwiać wiele mitów, m.in. ten, że Żydów chowa się w pozycji siedzącej.
Informacje o historii świdnickich Żydów pochodzą z portalu Wirtualny Sztetl.
Agnieszka Szymkiewicz
[email protected]
Zdjęcia Anna Pawłowska
