Willa, gdzie mieszkał Czerwony Baron, objęta ochroną konserwatorską

Willa znajduje się na północny-zachód od centrum Świdnicy na terenie podmiejskiej dzielnicy, której rozbudowa w połowie XIX wieku wiązała się z bliskim sąsiedztwem parku miejskiego oraz plant, utworzonych na terenie zlikwidowanych fryderycjańskich fortyfikacji. Założona w ich miejscu promenada płynnie łączyła się niewielkimi skwerami i parkami, okalając miasto zielonym pierścieniem. Teren rozciągający się na zachód od plant wyrósł na reprezentacyjną willową dzielnicę, łączącą uroki wiejskich posiadłości z korzyściami, jakie daje bliskość miasta.

Willę położoną przy ul. gen. Władysława Sikorskiego 19 wzniesiono pod koniec XIX wieku w otoczeniu ogrodu. W 1901 roku w budynku zamieszkała pruska rodzina arystokratyczna von Richthofen z dziewięcioletnim wówczas synem Manfredem, który kilka lat później dał się poznać światu jako niemiecki nieustępliwy pilot, biorący udział w walkach powietrznych w okresie I wojny światowej. Już za życia postawa lotnika obrosła w legendę.

Manfred von Richthofen nazwany przez współczesnych Czerwonym Baronem szczycił się niebywałą skutecznością w starciach lotniczych. Oficjalni biografowie twierdzą, że Richthofen, zanim podzielił los tych, którzy ginęli od jego karabinu, dokonał aż 80 strąceń samolotów nieprzyjaciela. Cechą rozpoznawczą lotnika był trójpłatowiec typu Fokker Dr. I, w charakterystycznym czerwonym kolorze, od którego pochodził przydomek barona. Wówczas lotnictwo miało krótką, bo zaledwie dziesięcioletnią historię. Pierwszy lot braci Wright w 1903 roku trwał zaledwie 12 sekund i dowódcy frontowi nie podchodzili poważnie do bojowego zastosowania maszyn powietrznych. Manfred von Richthofen i inni piloci zasadniczo tworzyli historię rodzącego się lotnictwa. I chociaż w bitwach wielkiej wojny starcia powietrzne nie wywarły znaczącego wpływu na ich wynik, decydowały już kilkadziesiąt lat później – podczas bitew II wojny światowej. Bezsprzecznie życie i walka tego lotnika to historia narodzin nowej broni, która XX wieku wywarła ogromny wpływ na bieg historii.

Po śmierci w 1918 roku Richthofen został wykreowany na bohatera. W latach 30. XX wieku w willi urządzono muzeum pamięci pilota. Zgromadzono tu pamiątki, rzeczy osobiste, krzyż i wieniec z jego mogiły. W okresie międzywojennym przeprowadzono modernizację obiektu, po II wojnie światowej willa zaczęła pełnić funkcję budynku wielorodzinnego.

Dolnośląski Wojewódzki Konserwator Zabytków w toku postępowania administracyjnego dotyczącego wpisu do rejestru zabytków budynku dawnej willi rodziny von Richthofen dokonał oceny, czy nieruchomość spełnia przesłanki art. 3 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. 2022, poz. 840), określającego, iż: zabytkiem jest nieruchomość lub rzecz ruchoma, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową. Organ wskazał, że budynek jako dzieło architektury pochodzące z końca XIX wieku, odzwierciedla tendencje budowlane tego okresu, jednocześnie prezentując ponadprzeciętne walory architektoniczne. Jego wartość historyczna skupia się wokół autentyczności historycznej substancji, tkanki budowlanej, czytelnej formy i funkcji.

Zdaniem Dolnośląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków willa, mimo przeprowadzonych na przestrzeni lat zmian, posiada przemyślaną i jednorodną formę o wyraźnej stylistyce. Stanowi materialny dokument związany z postacią, obrosłego w legendę Czerwonego Barona, element lokalnego dziedzictwa kulturowego oraz ślad kulturowej różnorodności Śląska. Oceniając wartość artystyczną willi wskazał na harmonijną kompilację formy architektonicznej, klasycyzujących akcentów plastycznych, a także umiejętne wpisanie w krajobraz, z którym tworzy on wyjątkowo malowniczą kompozycję. Podkreślenia wymaga spostrzeżenie wyrażone w decyzji o wpisie do rejestru zabytków przedmiotowego budynku, że istotna jest również wartość naukowa obiektu, który może stanowiąc źródło badań naukowych nad architekturą willową Świdnicy. Podsumowując organ uznał, iż dawna willa von Richthofen spełnia przesłanki ustawowe definicji zabytku. Jej wartości zasługują na zachowanie a ochrona leży w interesie społecznym.