Wstąpienie w związek małżeński, oprócz scementowania uczucia, niesie za sobą wiele konsekwencji prawnych. Szczególnie rozbudowaną kwestią są stosunki majątkowe między nupturientami (osobami planującymi zawrzeć związek małżeński), zaś najwięcej problemów z nimi ujawnia się przy okazji ustania małżeństwa – zwraca uwagę świdnicki adwokat Paweł Zawadzki. Zachęcamy do zadawania pytań związanych z problemami prawnymi na adres [email protected], wpisując w temacie „Okiem prawnika”.
W polskim porządku prawnym domyślnym ustrojem majątkowym jest tzw. wspólność ustawowa. Polega ona na tym, iż wszelki majątek nabyty w trakcie trwania małżeństwa (z wyjątkami wskazanymi w ustawie, w szczególności w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym), jest rzeczą wspólną i niepodzielną należącą do obu małżonków, zaś domniemywa się, iż ich udziały są równe. Nie można zatem, w trakcie trwania wspólności, np. fizycznie wydzielić jakiejś części nieruchomości do wyłącznej własności jednego z małżonków. W czasie trwania wspólności małżonkowie mogą także dysponować majątkami osobistymi, funkcjonującymi niejako „obok” majątku wspólnego. W ich skład, oprócz rzeczy nabytych przed zawarciem związku, wchodzą także elementy wyszczególnione w art. 33 k.r. i o., np. przedmioty nabyte przez dziedziczenie, zapis i darowiznę, odszkodowania za szkodę na osobie i zadośćuczynienia, wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę (ale samo już uzyskane wynagrodzenie wchodzi w skład majątku wspólnego).
Powyżej opisany ustrój, choć najczęstszy, nie jest obowiązkowy i małżonkowie mogą we własnym zakresie ustalić inne stosunki majątkowe między sobą, lub też stosunki te mogą ulec zmianie drogą orzeczenia sądu. Kodeks rodzinny i opiekuńczy wyróżnia jeszcze cztery ustroje: wspólności umownej, rozdzielności majątkowej rozdzielności z wyrównaniem dorobków oraz tzw. przymusowy ustrój majątkowy.
Wspólność umowna polega na umownym rozszerzeniu wspólności ustawowej o przedmioty, które zgodnie z prawem wchodziłyby do majątków osobistych małżonków. K.r. i o. w art. 48 przewiduje wyłączenia, m. in. nie można rozszerzyć wspólności o przedmioty przypadające z tytułu darowizny, spadku bądź zapisu, czy też o odszkodowanie za szkodę na osobie i zadośćuczynienie.
Z rozdzielnością majątkową mamy do czynienia, gdy w trakcie trwania małżeństwa małżonkowie dysponują wyłącznie majątkami osobistymi, zaś wszystkie uzyskane przez każdego z osobna przychody wchodzą w skład jego majątku osobistego. Sytuacja ta jest szczególnie wygodna dla małżonków w przypadku ewentualnej separacji bądź rozwodu stron, nie wymaga bowiem przeprowadzenia żmudnego postępowania o podział majątku wspólnego.
Rozdzielność z wyrównaniem dorobków tym się różni od poprzednio opisanego ustroju, iż w przypadku ustania małżeństwa bądź separacji, małżonek, który zarabiał mniej w trakcie związku, może domagać się od byłego nupturienta, w drodze powództwa, odpowiedniego wyrównania majątku, czy to pieniężnego czy rzeczowego. Nie przeprowadza się przy tym faktycznego postępowania o podział majątku wspólnego, gdyż takowy nie istnieje.
Wspólność umowną, rozdzielność majątkową oraz rozdzielność z wyrównaniem dorobków małżonkowie mogą ustanowić wyłącznie w drodze umowy majątkowej w formie aktu notarialnego. Umowę można zawrzeć zarówno przed zawarciem małżeństwa, jak i w jego trakcie.
Ostatnim ustrojem majątkowym jest rozdzielność przymusowa, powstająca na mocy orzeczenia sądowego w trakcie trwania małżeństwa, lub też z mocy prawa, w przypadku ubezwłasnowolnienia bądź ogłoszenia upadłości przez jednego z małżonków. Ustanowienia przymusowej rozdzielności może żądać małżonek albo wierzyciel jednego z małżonków, który wykaże, że zaspokojenie jego wierzytelności wymaga takiego podziału.
Istnienie pomiędzy małżonkami któregokolwiek z wymienionych ustrojów niesie za sobą różnorakie konsekwencje w momencie ustania małżeństwa, bowiem w zależności od ustroju, wymagany jest inny sposób procedowania nad ewentualnymi roszczeniami byłych małżonków, czy też dany ustrój może wykluczyć jakiekolwiek wzajemne pretensje w sferze majątkowej.
Paweł Zawadzki
Paweł Zawadzki ukończył aplikację prokuratorską w Prokuraturze Apelacyjnej w Poznaniu, a następnie zdał egzamin adwokacki. Jest członkiem Okręgowej Rady Adwokackiej w Wałbrzychu i prowadzi indywidualną praktykę adwokacką w Świdnicy.
