22 maja 1942 r. do Domu na Wzgórzu, w majątku rodziny von Moltke w Krzyżowej, zjechała grupa przyjaciół i znajomych Jamesa i Freyi, właścicieli posiadłości. Oficjalnym powodem tego zjazdu były Zielone Świątki. Tak naprawdę było to jednak pierwsze w tym miejscu, i pierwsze tak liczne, spotkanie antyhitlerowskiej grupy opozycyjnej, nazwanej później przez Gestapo „Kręgiem z Krzyżowej”. W związku z przypadającą dziś rocznicą tego spotkania przypominamy kilka faktów z historii.
„Krąg z Krzyżowej” powstał w 1940 r. jako sieć kontaktów skupionych wokół dwóch inicjatorów: Helmutha Jamesa von Moltke, właściciela majątku w Krzyżowej na Dolnym Śląsku, oraz Petera Yorka von Wartenburga. Grupa ta, w porównaniu z innymi organizacjami antynazistowskimi, była niezwykle heterogeniczna. W jej skład wchodzili intelektualiści, urzędnicy, działacze społeczni i duchowni, reprezentujący bardzo różne opcje polityczne i światopoglądowe.
Ludzie ci, działając ponad podziałami, wypracowali oryginalny program polityczny, społeczny, gospodarczy i kulturowy dla powojennych Niemiec i Europy. Istotną częścią tego programu była idea ścisłej współpracy narodów europejskich w ramach zjednoczonego politycznie kontynentu. Członkowie grupy odbywali setki spotkań, w których jednorazowo, w obawie przed wzbudzeniem zainteresowania służby bezpieczeństwa, brało udział nie więcej niż kilka osób. Tylko trzykrotnie spotkali się w większym gronie – właśnie w Krzyżowej.
Za swoja działalność opozycyjną, oraz późniejsze zaangażowanie w przygotowany przez Clausa Stauffenberga zamach na Adolfa Hitlera (20 VII 1944 r.), dziewięciu członków Kręgu z Krzyżowej zostało skazanych na śmierć. Wyrok wykonano na ośmiu z nich – w tym na Helmucie Jamesie von Moltke oraz Peterze Yorku von Wartenburgu.
Historia Kręgu z Krzyżowej sprawiła, że mała wioska na Dolnym Śląsku, stała się symbolem sprzeciwu wobec totalitaryzmów oraz pojednania ponad podziałami. Odwołując się właśnie do tego dziedzictwa, prekursorzy Fundacji „Krzyżowa” – grupa Polaków, Niemców z NRD i RFN, Amerykanów i Holendrów – postanowili w Krzyżowej stworzyć miejsce spotkań. Również dlatego 12 listopada 1989 roku, kilka dni po upadku muru berlińskiego, mogła się tu odbyć polsko-niemiecka Msza Pojednania z udziałem premiera Tadeusza Mazowieckiego i kanclerza Helmuta Kohla.
Przypadająca w tym roku 75. rocznica pierwszego (22-25 maja 1942 r.), oraz drugiego (16-18 października 1942 r.), a niebawem także trzeciego (mającego miejsce 12-14 czerwca 1943 r.) spotkania Kręgu w Krzyżowej to okazja do przypomnienia historii tej grupy opozycyjnej. Jest to jednocześnie zachęta do ponownego zastanowienia się nad wartościami, które stały u podstaw działań Kręgu: odwagi cywilnej, odpowiedzialności za dobro wspólne, poszanowania dla drugiego człowieka, przywiązania do demokratycznych form ustrojowych oraz przekonania o konieczności współpracy ponad podziałami.
/Fundacja „Krzyżowa” dla Porozumienia Europejskiego/
