Przez blisko 28 lat nie tylko dzielił na pół jedną z najważniejszych europejskich stolic, ale też cały zachodni świat. Mur Berliński stał się symbolem „żelaznej kurtyny”, odgraniczającej wolny Zachód od rzeczywistości układanej pod dyktando Związku Radzieckiego. O tym, jakie historie rozgrywały się po obu stronach budowli (oraz nad i pod nią), możemy przeczytać w zbiorze reportaży Mur. 12 kawałków o Berlinie.
Mur. 12 kawałków o Berlinie
red. Agnieszka Wójcińska
Wydawnictwo Czarne
Wołowiec 2015
W książce pod redakcją Agnieszki Wójcińskiej znajdziemy teksty jednych z najciekawszych polskich i europejskich reportażystów, którzy Mur Berliński traktują jako punkt wyjścia do szerszych opowieści – nie tyle o samej budowli, ile o losach ludzi, którzy w mniej lub bardziej bezpośredni sposób żyli w jej cieniu. Każdy znajdzie tu coś dla siebie: jest opowieść o rezolutnym stomatologu z Polski, dla którego mur był raczej błogosławieństwem niż zaporą, reportaż o słynnych „paczkach solidarności”, przemycanych z RFN-u do biedującego PRL-u czy historia o ucieczkach – dołem, przez tunele pod murem lub górą – porwanymi samolotami. W reportażu Juliusza Ćwielucha Obrączki wysokiej próby poznajemy nie tylko historię polskich robotników terroryzujących skalpelem załogę samolotu, ale też marzenia o ucieczce snute przez tych, którym w Polsce Ludowej powinno być co najmniej wygodnie: „W związku z porwaniami na pokład wstawiano kolejnych komandosów. Najpierw latało dwóch. Później trzech. Po porwaniu samolotu przez załogę wstawiono kolejnego, który miał pilnować też jej. Kilka tygodni po tej zmianie samolot został porwany przez tego czwartego, dodatkowego komandosa”.
Wszystkie 12 reportaży przeplatają zdjęcia zrobione przez Filipa Springera, autora bestsellerowej Miedzianki. Historii znikania. W swoich fotografiach próbuje uchwycić pozostałą po murze „bliznę”. To doskonały refren, nadający rytm poszczególnym tekstom, w których poznajemy coś więcej niż zamkniętą historię. W reportażach Iś bin Ajn Berliner Ziemowita Szczerka czy Berlin: ekspedycja polarna Jensa Mühlinga przeszłość miesza się z teraźniejszością; niektórzy wciąż nie potrafią poradzić sobie z upadkiem dawnego porządku, innym czkawką odbijają się zmiany związane z przekształceniem tożsamości i miasta, i całego świata.
Dokładnie w 27. rocznicę upadku muru poznaliśmy wyniki wyborów prezydenckich w USA. Ich zwycięzca, Donlad Trump, zapowiedział budowę wielkiego muru odgradzającego Stany Zjednoczone od Meksyku. W tym kontekście książka pod redakcją Agnieszki Wójcińskiej nabiera nowego smaku, a wszystkie reportaże warto przeczytać ze świadomością, że historia lubi się powtarzać.
***
Stanisław Abramik – kulturoznawca, animator kultury, koordynator projektów literackich Programu Rezydencji Artystycznych A-i-R Wro, działającego w ramach Europejskiej Stolicy Kultury Wrocław 2016. Na jego półce z książkami można znaleźć powieści Milana Kundery, eseje Susan Sontag czy wiersze Cesarego Pavesego.
