Pochodzący ze Świdnicy prof. dr hab. Marcin Wodziński, kierownik Katedry Judaistyki im. T. Taubego Uniwersytetu Wrocławskiego, otrzymał prestiżową Nagrodę Fundacji na rzecz Nauki Polskiej – nazywaną Polskim Noblem. Jest ona przyznawana za szczególne osiągnięcia i odkrycia naukowe.
Marcin Wodziński urodził się w 1966 roku w Świdnicy. Jest absolwentem I Liceum Ogólnokształcącego w Świdnicy. W 1991 roku ukończył polonistykę w Instytucie Filologii Polskiej na Uniwersytecie Wrocławskim, a w 1995 roku obronił pracę doktorską w Śląskoznawczym Studium Doktoranckim przy Instytucie Historycznym Uniwersytetu Wrocławskiego. W latach 1996–1998 pracował jako wykładowca na Pekińskim Uniwersytecie Języków Obcych oraz jako dyrektor Szkoły Polskiej w Pekinie. W 2003 roku obronił pracę habilitacyjną w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Wrocławskiego i został kierownikiem Zakładu Studiów Żydowskich na tej uczelni (w 2016 roku przekształconego w Katedrę Judaistyki im. Tadeusza Taubego). W 2010 roku otrzymał tytuł profesora.
W latach 2000–2014 był konsultantem historycznym wystawy głównej Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN w Warszawie, w latach 2010–2012 – głównym historykiem tego Muzeum, a następnie członkiem jego Rady Historycznej. W latach 2002–2018 był członkiem Rady Głównej Polskiego Towarzystwa Studiów Żydowskich, a w latach 2011–2018 jej wiceprezesem. Jest też członkiem rady akademickiej programu judaistycznych studiów doktorskich Uniwersytetu Karola w Pradze, Komisji Historii i Kultury Żydów Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie, komitetu sterującego Digital Humanities Forum w European Association for Jewish Studies. W 2021 roku został członkiem korespondentem Polskiej Akademii Nauk, a w 2022 – członkiem Academia Europaea.
Główne zainteresowania naukowe prof. Wodzińskiego dotyczą historii społecznej Żydów w XIX wieku, dziejów Żydów na Śląsku oraz żydowskiej kultury materialnej. W swoich badaniach stosuje zarówno metody jakościowe, jak i geoprzestrzenne metody ilościowe, analizując czynniki geograficzne w rozwoju chasydyzmu w Polsce i Europie Wschodniej. Jest autorem licznych publikacji, m.in. książek: Hebrajskie inskrypcje na Śląsku XIII–XVIII w. (1996); Bibliography on the History of Silesian Jewry II (2004); Haskalah and Hasidism in the Kingdom of Poland. A History of Conflict (2005); Władze Królestwa Polskiego wobec chasydyzmu (2008); Hasidism and Politics (2013); a także wydanej w roku 2018 fundamentalnej trylogii chasydyzmu, na którą składają się: Historical Atlas of Hasidism; Hasidism: Key Questions oraz Studying Hasidism: Sources, Methods, Perspectives. Za Atlas otrzymał prestiżową nagrodę National Jewish Book Award.
W latach 2009–2018 prof. Marcin Wodziński pełnił funkcję redaktora naczelnego półrocznika Polskiego Towarzystwa Studiów Żydowskich, „Studia Judaica”, a od roku 2021 roku jest redaktorem naczelnym półrocznika „European Journal of Jewish Studies”, wydawanego przez European Association for Jewish Studies.
Za swoją działalność naukową otrzymał wiele nagród i odznaczeń, m.in.: Nagrodę Profesora Łukasza Hirszowicza (2008), Nagrodę Jana Karskiego i Poli Nireńskiej (2011), odznakę honorową „Zasłużony dla Kultury Polskiej” (2015), nagrodę National Jewish Book Award (2019, za książkę Historical Atlas of Hasidism) oraz nagrodę specjalną Polityki za książkę historyczną roku (2020). W 2023 roku otrzymał nagrodę – Irena Sendlerowa Memorial Award.
30 października 2024 roku ogłoszono, że prof. dr. hab. Marcin Wodziński otrzymał Nagrodę Fundacji na rzecz Nauki Polskiej 2024 w obszarze nauk humanistycznych i społecznych za nowatorskie studia nad chasydyzmem wyjaśniające rolę kultury, polityki i geografii w kształtowaniu tożsamości religijnych i relacji międzyetnicznych. – Profesor Marcin Wodziński jest wybitnym badaczem chasydyzmu – charyzmatycznego, żydowskiego ruchu religijnego, który powstał w XVIII wieku na wschodnich terenach Rzeczypospolitej, wzbudzając początkowo silną opozycję wewnątrz tradycyjnego judaizmu. To nurt o charakterze mistycznym, który charakteryzuje się podkreślaniem Boskiej obecności w świecie, afirmacją życia oraz emocjonalną pobożnością. W XIX wieku zyskał wielu zwolenników w całej Europie Środkowowschodniej, stając się jedną z najpopularniejszych gałęzi judaizmu – podkreślono w uzasadnieniu decyzji Rady Fundacji na rzecz Nauki Polskiej.
– Historycy zajmujący się chasydyzmem tradycyjnie traktowali go jako wyłącznie ruch religijny. Prof. Marcin Wodziński przełamał to stereotypowe podejście, pokazując chasydyzm jako ruch religijno-społeczny, w którym niezwykle ważne są także kwestie etniczne, polityczne, czy kulturowe. Zwrócił też uwagę na nieoczywiste związki między geografią a duchowością czy ekspansją terytorialną a polityką. We wcześniejszych badaniach chasydyzmu (podobnie jak wielu innych ruchów religijnych) uwaga badaczy skupiała się przede wszystkim na przywódcach i oficjalnych ideologiach, a nie na zróżnicowanych percepcjach i doświadczeniach zwykłych ludzi tworzących ten ruch. Prof. Marcin Wodziński zaproponował ważną korektę tego stanu rzeczy i przeformułował badania chasydyzmu, skupiając się na kwestiach płci, codzienności życia chasydzkiego, aktywności gospodarczej, politycznej czy kulturalnej oraz innych czynnikach, które były we wcześniejszych badaniach zaniedbywane. Takie podejście, początkowo zaskakujące, szybko stało się akceptowane i doprowadziło do zmiany paradygmatu w tej dziedzinie – zwrócono uwagę w laudacji.
– Przeobrażając badania nad chasydyzmem, prof. Wodziński przeobraził tym samym badania nad historią Żydów w Europie Środkowej i Wschodniej oraz nad relacjami pomiędzy Żydami i nie-Żydami. To awangardowe spojrzenie doprowadziło do powstania nowego modelu badania ruchów religijno-społecznych i relacji międzyetnicznych, w którym należy brać pod uwagę wiele bardzo różnych aspektów, często daleko wykraczających poza badane zjawisko. Co warte podkreślenia, prace prof. Marcina Wodzińskiego stanowią przełomowy wkład w lepsze zrozumienie – w Polsce i poza jej granicami – bogatej, skomplikowanej i niekiedy tragicznej historii Żydów oraz równie bogatych stosunków polsko-żydowskich – zaznaczono.
Nagroda Fundacji na rzecz Nauki Polskiej jest nagrodą indywidualną, która przyznawana jest przez Radę Fundacji w drodze konkursu. Laureaci są wybierani z grona kandydatów zgłaszanych przez wybitnych przedstawicieli środowiska naukowego. „Polski Nobel” przyznawany jest w czterech obszarach: nauk o życiu i o Ziemi, nauk chemicznych i o materiałach, nauk matematyczno-fizycznych i inżynierskich oraz nauk humanistycznych i społecznych.
/Fundacja na rzecz Nauki Polskiej, opr. mn/
