Życie podatnika w Polsce nie jest łatwe. Jakie czyhają pułapki? O kontrowersjach i niespodziankach, serwowanych przez ustawodawców i Fiskusa będzie informował w comiesięcznych felietonach doradca podatkowy Marian Sworobowicz.
Wszystko, co powiesz może być użyte przeciwko tobie
czyli wyjaśnienia w trakcie kontroli podatkowej i postępowania podatkowego
Jeżeli zgodnie z art.84 Konstytucji RP podatnik obowiązany jest do ponoszenia ciężarów i podatków określonych w ustawie i zgodnie z przepisami prawa podatkowego sam musi ustalić podstawy opodatkowania, obliczyć i wpłacić wysokość podatku, to uchwalane przez ustawodawcę przepisy ustaw podatkowych powinny być tak tworzone, żeby podatnik zgodnie z Konstytucją mógł to uczynić.
System podatkowy w Polsce jest skomplikowany i pełen niejasności. Przyczyną takiego stanu niewątpliwie są słabej jakości przepisy prawa podatkowego, które pozostawiają zbyt wiele obszarów do dowolnej interpretacji i ciągle się je zmienia. Taki stan powoduje, że każdy czyta przepisy „po swojemu” i naturalnym jest, że interpretuje je na swoją korzyść. Stąd pojawiają się spory pomiędzy podatnikami, a organami podatkowymi.
Jeżeli system podatkowy jest niestabilny, niejasny i przepisy jeszcze w różny sposób są interpretowane i tak konstruowane, że podatnik nie jest w stanie i nie może we właściwy sposób określić wysokości podatku i musi to uczynić organ podatkowy po przeprowadzeniu wielomiesięcznych postępowań, to w żaden sposób podatnik w demokratycznym państwie prawa nie może z tego tytułu ponosić negatywnych konsekwencji i wszelkie wątpliwości i niejasności w tym zakresie powinny być rozstrzygane na korzyść podatnika.
Kontrole podatkowe i postępowania podatkowe prowadzone przez organy podatkowe w żaden sposób nie powinny obciążać podatnika i przeszkadzać mu w prowadzeniu działalności gospodarczej. Co nie jest standardem w naszym kraju, pomimo dokonanych zapisów w „konstytucji biznesu”, a wręcz przeciwnie – kontrole i postępowania prowadzone są w sposób przewlekły i biurokratyczny, a podatnicy nękani są wezwaniami do ciągłego składania wyjaśnień niezrozumiałych dla organów elementów związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą i wykonanych w związku z tą działalnością działań i czynności, kontrolowani są ich kontrahenci i kontrahenci kontrahentów, co w niekorzystny sposób odbija się na dalszej współpracy w prowadzeniu działalności gospodarczej.
Zgodnie z przepisami prawa podatkowego podatnicy prowadzący działalność gospodarczą są obowiązani prowadzić ewidencję księgi, zawierającą dane niezbędne do prawidłowego sporządzenia zeznania-deklaracji podatkowej oraz informacji. Prowadzona księga-ewidencja powinna zawierać w szczególności dane niezbędne do określenia przedmiotu i podstawy opodatkowania, wysokość kwoty podatku należnego, a także inne dane służące identyfikacji poszczególnych transakcji, w tym numer za pomocą, którego kontrahent jest zidentyfikowany na potrzeby podatku.
W oparciu o zapisy dokonywane w księgach i rejestrach podatnik sporządza deklaracje i zeznania, w których wykazuje podstawy opodatkowania i wysokość podatków wynikająca z ksiąg i rejestrów, które to podatki wpłaca do budżetu państwa lub, gdy wartość podatku należnego jest mniejsza od podatku naliczonego w podatku od towarów i usług, to różnice tego podatku otrzymuje z urzędu skarbowego na rachunek bankowy podatnika.
Postępowanie kontrolne i podatkowe prowadzone przez organy podatkowe służy jedynie do sprawdzenia, w jaki sposób podatnik określił podstawy opodatkowania i wysokość podatków i czy wywiązał się z nałożonych na niego obowiązków podatkowych w oparciu o kontrole dokumentów przedłożonych przez podatnika, które obowiązany był prowadzić i w oparciu, o które ustalił podstawy opodatkowania i wysokość podatków, co należy do obowiązków organu podatkowego, a nie podatnika.
Relacja łącząca podatnika z urzędem skarbowym jako organem podatkowym jest bardzo specyficzna – organ podatkowy pełni w niej podwójną funkcję. Z jednej strony organ podatkowy reprezentuje państwo przy poborze i egzekucji należności podatkowych, a z drugiej strony rozstrzyga spór między sobą a podatnikiem. Można zatem powiedzieć, że organ podatkowy występuje w sporze z podatnikiem jako sędzia we własnej sprawie.
Taki sposób funkcjonowania organów podatkowych w systemie podatkowym sprawia, że podatnicy są szczególnie narażeni na represyjne działania aparatu skarbowego prowadzone w celu zapewnienia jak największych wpływów z podatków do budżetu państwa, w każdym wezwaniu przypomina o tym organ podatkowy strasząc podatników nałożeniem kar porządkowych, co nie tylko denerwuje i stresuje podatników, ale i utrudnia prowadzenie działalności gospodarczej. Wzywanie przez organy podatkowe do ciągłego wyjaśniania okoliczności, które wynikają z przedłożonych dokumentów, czy wyjaśniania sposobu prowadzenia działalności gospodarczej, jej celów, zmuszanie podatnika przez organ do weryfikacji swych kontrahentów, wręcz zniechęca do jej prowadzenia.
Podatnik prowadzący działalność gospodarczą nie może żyć w ciągłej niepewności, poczuciu zagrożenia, strachu czy we właściwej wysokości zapłacił podatek i przez wiele miesięcy być z tego tytułu kontrolowany nie mając żadnego wpływu na czas i sposób prowadzenia kontroli, czy postępowania podatkowego.
Państwo, które powinno dbać o wysoki poziom wpływów budżetowych, powinno dbać o źródło tych wpływów, zapewnić odpowiednie mechanizmy prawne, które zapewnią możliwość prawidłowego ustalenia wysokości podatku przez podatnika a nie przez urzędnika, równoważąc pozycję w relacji podatnik – organ podatkowy.
W powszechnym odczuciu podatników i społecznym jest jednak inaczej – Polski fiskus jest restrykcyjny, przepisy podatkowe są skomplikowane, nieprecyzyjne, nieczytelne dowolnie interpretowane i często ulegają zmianom, urzędnicy popełniają wiele błędów nie ponosząc za to żadnej odpowiedzialności i mają nieprzyjazny stosunek do podatników prowadzących działalność gospodarczą, w sposób biurokratyczny i przewlekły prowadzą czynności kontrolne, obciążając podatników nadmiernymi obowiązkami składania bzdurnych wyjaśnień i odpowiedzialnością nie tylko za swoje błędy, ale i za błędy organu. Nie stosują zasady wyjaśniania wątpliwości na korzyść podatników, dążąc do ustalenia dodatkowych zobowiązań, tak, by kontrola zawsze wykazała dodatkowe wpływy podatków do budżetu, bo z tego rozliczani są pracownicy organów podatkowych walcząc o osiągniecie jak najlepszych wskaźników. Postępowania prowadzone są przewlekle, a czas ich prowadzenia ma wpływ na wysokość odsetek, które będzie musiał zapłacić podatnik przy ustaleniu innej wysokości podatku niż ta, którą wykazał, dlatego organy nie spieszą się z ich zakończeniem tłumacząc skomplikowanym charakterem sprawy tak, jakby dla podatnika nie był on skomplikowany. (Raport NIK)
To powoduje, że przy takim podejściu organów podatkowych do podatników prowadzących działalność gospodarczą, podatnicy mają dylemat czy w trakcie tak prowadzanego postępowania udzielać wyjaśnienia organom. Podatnicy boją się odpowiadać na zbędne ich zdaniem pytania organu oraz wyjaśniać organom sposób prowadzenia działalności gospodarczej i odpowiadać na inne szczegółowe pytania związane z ustaleniem stanu faktycznego, gdyż wszystko, co powie podatnik to organ i tak wykorzystuje na jego niekorzyść i wyciąga odwrotne wnioski niż te, które powinien wyciągnąć i które wynikają z przedłożonych do kontroli dokumentów a ponadto jeszcze organ może stwierdzić, że składając wyjaśnienia podatnik poświadcza nieprawdę, co może się wiązać z odpowiedzialnością karną.
To organ podatkowy, a nie podatnik prowadzi postępowanie i to organ, a nie podatnik powinien wyjaśniać wszelkie powstałe wątpliwości, zgodnie z przepisami prawa podatkowego organ dokonuje ustaleń, które przedstawia w protokole kontroli podatkowej, do którego to protokołu i do dokonanych ustaleń podatnik ma możliwość złożenia wyjaśnień i zastrzeżeń oraz przedłożyć stosowne dowody lub wydaje decyzję, od której służy stronie odwołanie do organu II instancji, a następnie sądu.
Organ podatkowy może wezwać stronę lub inne osoby do złożenia wyjaśnień, zeznań, przedłożenia dokumentów lub dokonania określonych czynności osobiście przez pełnomocnika lub na piśmie w tym także w formie dokumentu elektronicznego, jeżeli jest to niezbędne do wyjaśnienia stanu faktycznego lub rozstrzygnięcia sprawy i dotyczy zakresu postępowania oraz gdy strona wyrazi zgodę na składanie wyjaśnień.
Zgodnie z art.159 §1 p-kt. 4 Ordynacji podatkowej zwanej dalej Op. w wezwaniu na podstawie art.155§1 Op. należy wskazać imię i nazwisko osoby wezwanej, w jakiej sprawie, w jakim charakterze oraz w jakim celu osoba ta zostaje wezwana, gdyż wezwany musi wiedzieć, w jakim trybie zostaje wezwany, co wiąże się z jego prawami i obowiązkami. Zazwyczaj w doręczonych wezwaniach podatnikom do złożenia pisemnych wyjaśnień organ nie wskazuje, w jakim charakterze wezwany ma składać wyjaśnienia (świadka czy strony), w jakim celu ma złożyć te zeznania i dlaczego jest to niezbędne do wyjaśnienia sprawy.
Nadmienić również należy, że zgodnie z art.45.2 ustawy z dnia 16 listopada 2016r. o Krajowej Administracji Skarbowej Dz.U z 2016r poz.1947 ze zm.) organ KAS nie może żądać dokumentów i informacji, do których ma dostęp, a pomimo tego przepisu organy podatkowe żądają od podatnika dostarczenia dokumentów, do których mają dostęp. np. aktów notarialnych.
Podatnik nie ma obowiązku dowodzenia w jaki sposób ustalił podstawy opodatkowania i wysokość podatków, która wynika z powadzonej dokumentacji księgowej przedstawionej organom oraz złożonych deklaracji i zeznań, które znajdują się w dyspozycji organu, a do obowiązku organu, a nie podatnika należy stwierdzenie czy te obowiązki podatnik wykonał zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa podatkowego czy nie. Podatnik nie ma obowiązku dowodzenia swej niewinności w sytuacji, gdy przedstawił wymagane księgi, dowody i dokumenty wskazujące, w jaki sposób ustalił wysokość podstawy opodatkowania i określił wysokość podatków, która wnika z przedłożonych dokumentów i złożonych zeznań i deklaracji do organu podatkowego.
Organ podatkowy nie może wzywać podatnika do złożenia pisemnych wyjaśnień informacji stanowiących element stanu faktycznego. Takie informacje organ podatkowy może pozyskać w ramach przesłuchania strony lub świadków mających wiedzę na temat tych okoliczności (np. kontrahentów, pracowników). Należy w tym miejscu wskazać na uregulowania zawarte w art. 199 Op. Pierwszy z powołanych przepisów stanowi, że organ podatkowy może przesłuchać stronę po wyrażeniu przez nią zgody, przy czym do przesłuchania strony stosuje się przepisy dotyczące świadka, z wyłączeniem przepisów o środkach przymusu (art. 199 Op.). Drugi z przepisów wyłącza zastosowanie kary porządkowej, w stosunku do osób, wobec, których dokonanie czynności jest uzależnione od wyrażenia zgody na jej dokonanie, a zgoda taka nie została wyrażona (art. 262 § 4 Op.). Sam fakt wskazania w art. 155 Op., że organ podatkowy może wezwać stronę lub inną osobę do złożenia wyjaśnień, zeznań, przedłożenia dokumentów (..) nie oznacza, że organ podatkowy może wezwać stronę do złożenia wyjaśnień w innej formie niż przesłuchanie strony i straszyć ją nałożeniem kary porządkowej w przypadku, gdy nie udzieli wszystkich żądanych wyjaśnień.
Taki pogląd prawny wyraził Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu w wyroku z dnia 10.04.2018r. sygn. akt. I SA/Wr 126/18
Podatnik jest zobowiązany do współdziałania z organem podatkowym w celu wyjaśnienia wszystkich okoliczności istotnych dla wymiaru podatku, co czyni przez przedłożenie do kontroli organu ksiąg i dokumentów, które obowiązany był prowadzić i w oparciu, o które ustalił podstawy opodatkowania i wysokość podatków. Podatnik nie ma obowiązku dowodzić tego co wynika z prowadzonych ksiąg, złożonych deklaracji czy zeznań.
Podatnik przedkładając do kontroli dokumenty, jakie obowiązany jest prowadzić oczekuje od organu dokonania w ustawowym terminie weryfikacji tych dokumentów, w celu ustalenia czy podatnik w sposób zgodny z obwiązującymi przepisami prawa podatkowego ustalił podstawy opodatkowania i określił wysokość podatków w kontrolowanym okresie z poszanowaniem praw Podatnika, wynikających z obwiązujących przepisów prawa.
Jeżeli zatem ustawodawca nałożył na podatników obowiązek prowadzenia określonej dokumentacji na podstawie, której wynika w jaki sposób określono podstawy opodatkowania i wysokość podatków, które wykazał w złożonych deklaracjach czy zeznaniu, to ta dokumentacja przedstawiona do kontroli wykazuje w jaki sposób podatnik te wysokości ustalił i wyliczył, a organ podatkowy właściwy jest do stwierdzenia czy podatnik ustalił, wykazał i zapłacił podatek zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa podatkowego.
Jeżeli ustawodawca dał możliwość organowi podatkowemu przesłuchania podatnika w charakterze strony, do której mają zastosowanie przepisy o przesłuchaniu świadka po wyrażeniu przez nią zgody na przesłuchanie, to jeżeli podatnik nie wyrazi na to zgody i korzysta z przysługującego mu prawa, to organ podatkowy w żaden sposób nie może żądać od strony złożenia w inny sposób wyjaśnień dotyczących zagadnień ustalenia stanu faktycznego, który wynika z przedłożonej do kontroli dokumentacji księgowej i złożonych deklaracji czy zeznań.
Kontrolowany podatnik podejmując decyzję, czy chce składać wyjaśnienia w charakterze Strony czy nie, musi mieć na uwadze, że wszystko, co powie może być użyte przeciwko niemu, a w przypadku mówienia nieprawdy czy zatajania znanych mu faktów może ponieść odpowiedzialność karną za składanie fałszywych zeznań tak jak świadek.
Marian Sworobowicz
Doradca podatkowy nr wpisu 00087
