W pierwszej kolejności warto podkreślić, że kwestie odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez dziecko należy oceniać przy rozróżnieniu dwóch możliwych sytuacji: gdy szkodę wyrządza dziecko w wieku poniżej lat 13 i gdy szkodę powoduje dziecko starsze, które nie jest jeszcze pełnoletnie, tj. przed ukończeniem 18 roku życia (z chwilą uzyskania pełnoletniości ustaje władza rodzicielska).
Zasadą przyjętą na gruncie polskiego ustawodawstwa jest iż dziecko, do chwili ukończenia 13-go roku życia nie ponosi winy za wyrządzone przez siebie szkody. Pomimo to poszkodowany ma w takiej sytuacji możliwość dochodzenia odszkodowania. Za szkody wyrządzone przez osobę małoletnią odpowiedzialność ponoszą jego rodzice, opiekunowie bądź tez osoby, które odpowiadają za dziecko w określonym czasie lub też sprawują nad nim nadzór. Osoby będące w wieku 13 – 18 lat mają ograniczoną zdolność do czynności prawnych i co do zasady nie mogą odpowiadać za szkody powstałe w wyniku ich działania.
Odpowiedzialność rodziców za szkodę oparta jest na tzw. zasadzie winy w nadzorze. Rodzice, aby wykazać brak swojej odpowiedzialności za zachowanie dziecka, muszą udowodnić, że nie ponoszą winy w nadzorze lub że szkoda powstałaby nawet wówczas, gdyby należycie starannie wykonywali nadzór. Aby można było żądać od rodziców naprawienia szkody wyrządzonej przez dziecko, niezbędne jest spełnienie przesłanki bezprawności zachowania tego dziecka.
Rodzice niejako zwolnieni są z odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez swoje dzieci w momencie, gdy przebywają one w szkole, przedszkolu czy też pod opieką innych osób. Odpowiedzialność za szkodę może zostać przerzucona także na dziadków, jeśli powstała ona w czasie, kiedy to oni sprawowali opiekę nad dzieckiem. W sytuacji, gdy opiekę nad młodszym rodzeństwem powierzymy starszemu dziecku, które nie ukończyło 18 lat to wówczas możemy nie uniknąć odpowiedzialności za ewentualne szkody.
Rodzic, którego pozbawiono władzy rodzicielskiej bądź też którego władza została ograniczona, a dziecko zostało umieszczone w rodzinie zastępczej lub placówce opiekuńczo-wychowawczej, nie poniesie odpowiedzialności za wyrządzone przez niego szkody. Zasada ta odnosi się także do rodzica, któremu władza rodzicielska została w drodze wyroku orzekającego rozwód ograniczona do określonych czynności, a w chwili wyrządzenia szkody dziecko nie pozostawało pod jego opieką.
Małoletni, który w momencie wyrządzenia szkody nie ukończył 13 lat nie może odpowiadać za powstałe szkody na zasadzie winy. Może jednak zostać pociągnięty do odpowiedzialności odszkodowawczej w oparciu o zasadę słuszności. Dotyczy to sytuacji, gdy w oparciu o obiektywne okoliczności, a w szczególności w konsekwencji porównania stanu majątkowego poszkodowanego i małoletniego sprawcy wynika, iż wymagają tego zasady współżycia społecznego. W rzeczywistości jednak nie ma możliwości domagania się odszkodowania bezpośrednio od małoletniego sprawcy, wówczas do odpowiedzialności pociągani są opiekunowie, rodzice dziecka.
Po stronie poszkodowanego, który wystąpił z roszczeniem powstaje obowiązek wykazania szkody, a także jej wysokości. Ponadto musi on wskazać związek przyczynowy pomiędzy działaniem małoletniego sprawcy a powstałą szkodą.
Paweł Zawadzki
Paweł Zawadzki: ukończył aplikację prokuratorską w Prokuraturze Apelacyjnej w Poznaniu, a następnie zdał egzamin adwokacki. Od 4 lat jest członkiem Okręgowej Rady Adwokackiej w Wałbrzychu i prowadzi indywidualną praktykę adwokacką w Świdnicy.
